Blog: Je moet je mondjes houden!

'Plantjes kunnen niet praten, want ze hebben geen mond'.

Dit zei ik laatst tegen mijn zoontje van anderhalf. Hij zegt regelmatig 'doei' tegen de bloemen als we de achtertuin uitlopen en lijkt soms een beetje teleurgesteld als ze dan niets terugzeggen. Ik zie het als ouderlijke taak om je kind altijd de waarheid te vertellen. Daarin ga ik misschien soms iets te ver, maar het is een principe waar ik in geloof. De waarheid is waarneembaar. De waarheid is beeldschoon en wonderlijk. Ook voor een dreumes. Juist voor een dreumes.

Toen ik hem uitlegde dat plantjes niet terug konden praten, omdat ze geen mond hadden, liet ik onbewust mijn principe varen. Ik realiseerde mij later die avond dat ik niet niet één, maar wel drie leugentjes had verspreid naar de volgende generatie;

Leugentje 1. Plantjes kunnen niet praten
Misschien is dit geen volledige leugen als we praten puur zien als de menselijke vorm van verbale communicatie. Communicatie waarin woorden met afgesproken betekenis van gedachte naar geluidsgolven worden omgezet. De voornaamste taal die planten spreken is chemisch. Waar wij praten in woorden, praten planten in (vluchtige) stoffen. Hiermee kunnen ze bestuivende insecten aantrekken, plantetende belagers afschrikken, of zelfs de vijanden van deze plant belagers aantrekken om als bodyguards te fungeren. Planten praten aan één stuk door.

Leugentje 2. Je hebt een mond nodig om te praten
Dat is dus ook niet waar als je spreekt in moleculen. En het zijn heus niet alleen de geurige bloemen van een plant die praten. Ondergronds vindt er volop communicatie plaats tussen het wortelstelsel en de rhizosfeer, het ecosysteem van bodemleven rondom de wortels. Met wortelexudaten in de vorm van suikers, organische zuren, aminozuren en antibiotica houdt de plant de buurt een beetje op orde. En daar is dus helemaal geen mond voor nodig.

Leugentje 3. Een plant heeft geen mond
Tja, als plantbioloog had ik toch beter moeten weten. Landplanten hebben duizenden mondjes, huidmondjes wel te verstaan. Vaak aan de onderzijde van hun bladeren. Het zijn microscopisch kleine openingen met twee sluitcellen. Als postdoc onderzoeker in Chicago deed ik wel eens mee aan 'outreach' evenementen voor middelbaar scholieren. Ik kwam er tijdens het geven van uitleg tijdens zo'n evenement met de nodige hilariteit achter dat puberbreinen microscopische foto's van dit soort huidmondjes nogal vinden lijken op het exterieur van het vrouwelijk geslachtsorgaan. Sluitcellen als schaamlippen… Heeft u ook even een beeld.  

Die huidmondjes dienen vooral voor de uitwisseling van koolzuur, zuurstof en waterdamp met de omgeving. Onlangs in een onderzoek aan de Universiteit van Zurich werd bekend hoe planten met calcium pompen bepaalde microben uit de plant houden door de huidmondjes tijdig te sluiten. Er werd een specifiek eiwit (BIK1) gevonden dat alleen maar activeert zodra er pathogenen door de plant worden herkend. Zodra BIK1 geactiveerd was, transformeert een ander eiwit (OSCA1.3) dusdanig, dat er een calcium kanaal open komt te staan en er een huidmondje sluit. Dat klinkt ingewikkeld, maar zo is de werkelijkheid. Ga ik morgen fijn aan mijn zoontje van anderhalf uitleggen als we langs de bloemetjes lopen. Zal hij leuk vinden...

Bron: Manus Thoen